Hoofdstuk 1 - Begroting op hoofdlijnen

De Omgevingsvisie en –verordening worden in 2026 gewijzigd en ter vaststelling voorgelegd aan Provinciale Staten. Voor de doorwerking van ons beleid werken we nauw samen met Rijk, regio’s en gemeenten. In 2026 geven we uitvoering aan de afspraken uit het Ruimtelijk Arrangement, en evalueren we samen met het Rijk het Ruimtelijk Voorstel en het Ruimtelijk Arrangement.
Waar nodig stellen we projectbesluiten vast om provinciale belangen te realiseren. In 2026 voeren we projectprocedures voor netcongestie, windenergie en mogelijk ook voor de Rijnbrug Rhenen. In gebieden waar veel opgaven samenkomen werken we gebiedsgericht in ruimtelijke projecten, zoals Groot-Merwede (A12-zone), Rijnenburg, Amersfoort-Bovenduist, de Gebiedssamenwerking A(mersfoort) tot Z(eist), Regiopoorten (bv Driebergen-Zeist), Veenendaal de Klomp en De Nieuwe Meent. We zetten in 2026 verdere stappen richting uitwerking en realisatie van deze gebiedssamenwerkingen, onder andere door het maken van bestuurlijke afspraken.
Binnen de gebiedsontwikkeling Hart van de Heuvelrug werken we verder aan het versterken en aaneensluiten van natuurgebieden en de realisatie van woningbouw. In de voorbeeldgebieden van het samenwerkingsprogramma Groen Groeit Mee starten we in 2026 met de uitvoering van concrete projecten.
Om meer regie te kunnen voeren op de woningbouwopgave, werken we aan een Volkshuisvestingsprogramma. Hierin komt onder andere de uitwerking van onze visie op volkshuisvesting (op basis van de Omgevingsvisie), de afspraken en instrumenten om dit te bereiken.

We jagen de woningbouw aan via het Programma Versnelling Woningbouw en zetten ons in om de sleutelprojecten uit de regionale woondeals sneller te realiseren. Met de Vitale Wijken aanpak werken we aan de verbetering van het woon-, werk-, en leefklimaat in aandachtswijken. In 2026 starten we met de regiodeal 2.0 in de wijken Overvecht in Utrecht, Centrale As in Nieuwegein, Vollenhove in Zeist en Liendert in Amersfoort. Het kansenmakersteam blijft gemeenten ondersteunen bij de realisatie van voldoende opvang van asielzoekers en Oekraïners en huisvesting van statushouders.

1.2.2 Landelijk Gebied

De transitie van het landelijk gebied krijgt in 2026 verder vorm. Aan het begin van het jaar wordt het Ontwerp Utrechts Programma Landelijk Gebied (UPLG) na de inspraakperiode vastgesteld. De ruimtelijke consequenties worden doorvertaald naar de nieuwe Omgevingsvisie en -verordening. Voor vijf Natura2000 gebieden stellen we nieuwe beheerplannen op die in het eerste kwartaal worden vastgesteld. Met name de uitwerking in de overgangsgebieden rondom Natura2000-gebieden zal de nodige aandacht en participatie vragen. Ook stellen we in 2026 het programma Natuur op waarin we het natuurbeleid actualiseren en de integrale samenhang versterken.

De uitwerking van het UPLG vindt vooral in de gebiedsagenda’s plaats. In 2026 geven de gebiedsregisseurs hier met de verschillende stakeholders verder vorm aan. De uitvoering van de maatregelpakketten UPLG wordt voortgezet. Maatregelpakket 4, 5 en 6 worden in samenhang met Programma Natuur fase 2 verder ingevuld. Hiermee werken we aan bescherming van kwetsbare natuur in Natura 2000-gebeiden, versterking van het watersysteem van de Utrechtse Heuvelrug en het herstel van beken en beekdalen. Het vastgestelde UPLG is de basis voor onze claim richting het Rijk om de beoogde transitie van het landelijk gebied te realiseren.

De opgave wat betreft het oplossen van de stikstofproblematiek blijft groot. Ons UPLG is een belangrijke bouwsteen, maar we hebben ook besluitvorming van het Rijk nodig. De juridische mogelijkheden zijn beperkt en er is nog geen oplossing om de PAS-melders te legaliseren. Wij werken in 2026 aan doelsturingsvergunningen en streven ernaar om met ons beleid handhavingsverzoeken van verschillende partijen te kunnen voorkomen. 

1.2.3 Bodem, water en milieu

In 2026 bereiden we het Bodem- en waterprogramma voor de periode 2028-2033 voor om in 2027 ter inzage te kunnen leggen. Dit programma is kaderstellend voor het water- en bodembeleid in de provincie. De consequenties van o.a. klimaatverandering, behoefte aan drinkwater en zoet water van het hoofdwatersysteem worden daar integraal in meegenomen. Ook leggen we in de gewijzigde Omgevingsvisie- en verordening in 2026 nadere beleidskaders en regels vast om de provincie weerbaar te maken tegen klimaatverandering. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om aanvullende gebieden voor waterberging en kaders vanuit het bodem- en watersysteem voor woon- en werklocaties. We continueren de Drinkwaterraad, en werken samen verder aan de realisatie van de drinkwateropgave. 
 
In 2026 worden maatregelen uit het 2e Uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie 2025-2028 uitgevoerd, zoals het realiseren van klimaatbestendige projecten via de subsidieregeling en het borgen van klimaatadaptatie in de Omgevingsvisie, waaronder regels voor klimaatbestendig bouwen. Hiermee versnellen en intensiveren wij onze aanpak om ons aan te passen aan klimaatverandering.  Daarnaast werken we via het programma Mooie en Veilige aan het koppelen van o.a. recreatie, cultuurhistorie en natuur, met de uitvoering van de dijkversterking. Door vertraging bij een aantal dijkversterkingsprojecten van het waterschap is de kans groot dat de realisatie van een deel van de meekoppelkansen niet binnen de programmaperiode plaats kan vinden. In 2026 maken we een geactualiseerde planning en een voorstel voor PS hierover.
 
In 2026 worden extra inspanningen gedaan de doelen van de Kaderrichtlijn Water te realiseren voor 2027. De maatregelen uit het provinciaal Impulsprogramma KRW worden uitgevoerd, met nadruk op de aanpak van gewasbeschermingsmiddelen, voldoende grondwater voor natuur en aanpak verontreinigingen bij lozingsvergunningen. 
 
Om het tegengaan van bodemdaling en het verminderen van uitstoot van broeikasgassen te werken we in 2026 samen met de waterschappen nadere maatregelen en kaders uit. De opgave zoals verwoord in het UPLG zal de basis zijn voor de verdere uitwerking van de aanpak van bodemdaling. 
 
Vanuit milieu werken we samen met collega’s en externe organisaties aan een gezonde en veilige leefomgeving voor onze inwoners. De kwaliteit daarvan raakt direct ons fysieke én mentale welzijn. Tegelijkertijd wordt de leefomgeving steeds intensiever gebruikt. Groene en rustige gebieden verdwijnen, terwijl het verbeteren van de luchtkwaliteit, het beperken van geluidsoverlast en het waarborgen van externe veiligheid grote uitdagingen vormen, in zowel stedelijke als landelijke gebieden. Daarom is het nu belangrijk de juiste keuzes te maken. Een leefomgeving die ruimte biedt voor stilte, ontspanning en beweging draagt niet alleen bij aan gezondheid, maar fungeert ook als een krachtig preventief middel. Zo zorgen we samen voor een omgeving die duurzaam in balans is en bijdraagt aan de vitaliteit van onze samenleving. 

1.2.4 Energietransitie en klimaat

In 2026 schalen we de inspanningen om netcongestie te verminderen verder op in samenwerking met het Rijk en de andere partners in de Energy Board en met de provincies Gelderland en Flevoland. Samen met de netbeheerders breiden we de netinfrastructuur uit en bedenken we slimme oplossingen.

Via de samenwerking met gemeenten in het Energiedienstencentrum (EDC) en de inzet van extra middelen voor grootschalige isolatie verwachten we in 2026 een versnelling te realiseren in de verduurzaming van particulieren woningen. Ook voor bedrijven die willen verduurzamen is in 2026 extra ondersteuning beschikbaar. Besluitvorming over de oprichting van een provinciaal warmte ondersteuningsbedrijf is voorzien in het eerste kwartaal van 2026. Om de RES-doelen voor grootschalige opwek van zonne- en windenergie voor 2030 te kunnen realiseren, zullen in 2026 via projectbesluiten locaties voor windenergie mogelijk gemaakt worden. In 2026 zullen ook de eerste stappen gezet worden om tot een integrale programmering van het energiesysteem te komen.

In de uitvoeringsagenda van de Utrechtse Klimaataanpak: Naar Netto Nul ligt in 2026 het accent op de ontwikkeling en realisatie van aanvullend beleid van de klimaattafels en het doorontwikkelen van de duurzaamheidsverantwoording. Binnen de Middellangetermijnstrategie Circulaire Samenleving werken we in 2026 aan het verankeren van circulariteit in inkopen, opdrachtgeven en subsidiëren en het versterken van regionale samenwerking.

1.2.5 Bereikbaarheid: Publieke mobiliteit

We willen OV-producten aanbieden die aansluiten bij veranderende reispatronen en het groeiende OV-gebruik als gevolg van verstedelijking en de mobiliteitstransitie. 2026 is het jaar van de nieuwe OV-concessies die 14 december 2025 ingaan. Ook start in 2026 in samenwerking met een aantal gemeenten het regionale deeltweewielerproject. Ook hebben we aandacht voor de sociale functie van het OV. We gaan door met het project OV voor minima met als doel om een OV-product aan zoveel mogelijk inwoners met een minimuminkomen ter beschikking te stellen.

1.2.6 Bereikbaarheid: Gezond en veilig

In 2026 werken we verder aan afspraken met Rijk en regio over de grootschalige verstedelijking in samenhang met bereikbaarheid van de zuidwestkant van de regio Utrecht. Deze afspraken zullen impact hebben op de activiteiten en inzet van financiële middelen de komende jaren. 

In 2026 wordt de definitieve uitspraak van de Raad van State over het Tracébesluit Ring Utrecht verwacht. We zetten erop in om met het Rijk tot goede afspraken te komen voor alle hoofdwegenprojecten in onze provincie, zowel Hoevelaken als de Ring Utrecht en een oplossing binnen de bak bij Amelisweerd.

We gaan door met de (afronding van de) realisatie van de negen oorspronkelijke doorfietsroutes en starten verkenningen op voor de nieuwe doorfietsroutes.

1.2.7 Bereikbaarheid: Infrastructuur en benutten

De realisatie van infrastructurele verbeteringen en uitbreidingen verloopt minder snel dan gepland. Dit komt voornamelijk door de beperkte beschikbare capaciteit, zowel van eigen medewerkers als in de markt. We streven in 2026 daarom vooral naar het vergroten van onze realisatiekracht. Door vol in te zetten op werving, behoud en ontwikkeling van medewerkers proberen we stapsgewijs de geplande projecten naar realisatie te brengen.

We blijven hiernaast met alle wegbeheerders in de regio werken aan het zo goed mogelijk multimodaal benutten van de bestaande infrastructuur door de inzet van verkeers- en incidentmanagement.

1.2.8 Cultuur, erfgoed, recreatie en toerisme

Het jaar 2026 is het tweede jaar van uitvoering van het Cultuur en Erfgoed Programma 2025-2028. We zetten extra in op onder andere cultuureducatie in het gespecialiseerd onderwijs en het werken in lijn met het verdrag van Faro. Met de bij de Kadernota 2026 toegekende middelen krijgen streek- en kasteelmusea ook de komende 3 jaar een impuls, door vernieuwing en verbeterde samenwerking. De Hollandse Waterlinies en de Limes vieren in 2026 het 5-jarig jubileum van de erkenning als UNESCO werelderfgoed. We ontwikkelen extra activiteiten om de waarde uit te dragen.

In 2026 wordt gestart met de uitvoering van het Beleidsprogramma Recreatie, Toerisme, Sport en Bewegen 2026—2029. We zetten via onze deelname in de recreatieschappen versterkt in op het wegwerken van achterstallig onderhoud in recreatiegebieden en –voorzieningen. Door het samenbrengen van recreatie & toerisme met sport & bewegen, werken we nieuwe kansen uit om de buitenruimte en recreatiegebieden beweegvriendelijker te maken. Samen met stakeholders en partners voeren we projecten uit op het gebied van bestemmingsmanagement, zoals Visit Utrecht Region en Duurzaam Zakelijk Bezoek. We versterken de vrijetijdssector door in te zetten op integrale samenwerking, netwerkvorming en kennisdeling.

1.2.9 Economie

De provincie Utrecht werkt aan een competitieve, gezonde en circulaire economie. Een economie met aantrekkelijke en toekomstbestendige voorzieningen voor bedrijven en werknemers, met focus op innovatieve ontwikkelingen die bijdragen aan maatschappelijke transities. De regio staat namelijk voor grote transformatievraagstukken zoals verduurzaming, circulariteit en digitalisering. We proberen onze economie daar zo goed mogelijk op te richten, op voor te bereiden en het ondernemerschap te benutten om innovatieve oplossingen te vinden. We richten ons op het vergroten van de brede welvaart. Dit noemen we de nieuwe economie.

In 2026 stellen we een nieuw Beleidsprogramma Economie op. We werken aan beleid voor innovatielocaties, het verkennen van nieuwe bedrijventerreinen en het oplossen van netcongestie via pilots met gemeenten. Ook wordt het Regionaal Talentfonds opgeschaald om mensen om- en bij te scholen voor maatschappelijke transities. Op basis van evaluaties wordt de koers van de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Utrecht Region (ROM) en de N.V. Ontwikkelingsmaatschappij (OMU) aangescherpt. Daarnaast komt er een investeringsagenda voor publiek-private samenwerking, stimuleren we defensiegerelateerde innovatie en beschermen we ruimte op bedrijventerreinen voor de circulaire transitie. Met onderwijsinstellingen, het bedrijfsleven en andere overheden blijven we werken aan leven lang ontwikkelen, opdat de benodigde arbeidsinzet gereed is voor de toekomst. Dit doen wij in afstemming met de arbeidsmarktregio’s.

1.2.10 Bestuur

De provincie Utrecht werkt aan het bevorderen van de kwaliteit van het openbaar bestuur. In 2026 optimaliseren we de werkwijze van Provinciale Staten, voortkomend uit Sterke Staten Doen Ertoe, en bereiden we ons voor op de verkiezingen van 2027. Tevens herijken we het integriteitsbeleid en versterken wij, in samenwerking met onze partners, de weerbaarheid tegen ondermijning, onder andere door het aanbieden van weerbaarheidstrainingen aan Utrechtse gemeenten.

Ter bevordering van de kwaliteit van het openbaar bestuur is de relatie met onze partners van groot belang. Naast de onverminderde inzet op de samenwerking met gemeenten, waterschappen en regio’s zetten we ons ook op Europees niveau in ter bevordering van de regionale slagkracht. Binnen het interbestuurlijk toezicht op gemeenten, waterschappen en gemeenschappelijke regelingen werken we aan doorontwikkeling op basis van de uitgangspunten in het nieuwe Beleidskader Interbestuurlijk Toezicht. Ook evalueren we de Nota Samenwerkende partijen door alle verbonden partijen nader te bekijken.  

We werken verder aan de verbinding van de provincie met haar inwoners en ondernemers. In 2026 wordt de participatieverordening ter besluitvorming aan Provinciale Staten voorgelegd en zetten we onze huidige participatietrajecten, waaronder Jong Utrecht Aan Zet, voort. Daarnaast zetten we onze communicatiekanalen effectiever en efficiënter in ter bevordering van onze zichtbaarheid en vindbaarheid.

Tot slot gaan wij verder met de uitvoering van de Sociale Agenda en werken we toe naar borging van de kernwaarden van de sociale bril (mensgericht, gebruikersgericht en inclusief) binnen de eigen organisatie.

1.2.11 Overzicht Overhead

We investeren in de werkwijzen, het (persoonlijk) leiderschap en de onderlinge samenwerkingscultuur binnen onze organisatie. De krapte op de arbeidsmarkt vraagt om meer dan alleen aandacht voor instroom: het duurzaam verbinden, behouden en ontwikkelen van medewerkers staat centraal. Ook blijven we kritisch kijken naar de verhouding tussen structureel werk en externe inhuur en reduceren we deze inhuur waar mogelijk.

Het inzetten van subsidies is een belangrijk instrument van de provincie om maatschappelijke doelen te bevorderen. We zorgen voor een goede aansluiting van de subsidieregelgeving en de uitvoering van het subsidieproces op de behoefte van subsidieaanvragers. We blijven werken aan het verder versnellen en verbeteren van ons subsidieproces.

We werken continu aan het in kaart brengen én verminderen van onze CO ₂ -uitstoot, verduurzaming van het woon-werkverkeer en energieverbruik. In 2026 verduurzamen we onze inkoop en onderzoeken we hoe we meer duurzame energie kunnen opwekken. Daarnaast werken we aan het verhogen van de afvalscheidingsgraad, het verbeteren van de kwaliteit van gescheiden afvalstromen en het terugdringen van de hoeveelheid (kantoor)afval. Bij een akkoord van Provinciale Staten, gaan we verder met het uitwerken van de renovatie- en verduurzamingsplannen voor het Huis voor de Provincie.